İNTİKAD VE MÜLAHAZALAR Dini, Felsefi, Tasavvufi, Ahlaki ve Edebi

M. Ali Ayni’nin Türk fikir hayatı ve felsefesi açısından üzerinde durulması gereken hususiyetlerinden biri de felsefe tenkitçiliğidir. Felsefi eserler, makaleler ve tercümeler üzerine yaptığı tenkitler onun ilmi çalışmaları arasında önemli bir yer tutar. Memleketimizde, özellikle II. Meşrutiyet’ten sonra Batıdan yapılan tercümelerin sayısı hızla artmış, bu süreçte Batı’nın pozitivist ve materyalist akımları da Türk fikir hayatında kendisine temsilciler bulmaya başlamıştır. Aynî’nin tenkitlerinin bir kısmı bu akımların olumsuz sonuçlarını bertaraf etmeye yönelik olmakla birlikte, o daha ziyade, kuvvetle vakıf olduğu Fransızcasına dayanarak felsefi eserler, makaleler ve tercümelerdeki dil ve muhteva yanlışlıklarına işaret eder. Fikrî ve felsefî eserlere getirdiği ciddi tenkitlerle aynı zamanda “ilmi kontrol vazifesi” gören Aynî, böylece Türkiye’de felsefî çalışmaların daha vasıflı hale gelmesine katkıda bulunur. Tenkit yazıları arasında Baha Tevfik ve arkadaşlarının Alfred Fouillée’den tercüme ettikleri Tarih-i Felsefe ve Bohor İsrail’in Abbe Barbe’den tercüme ettiği Tarih-i Felsefe (İst. 1330), Subhi Edhem’in Bergson ve Felsefesi (İst. 1919), M. Şemseddin’in Felsefe-i Ûlâ’sı (İst. 1339), Rıza Tevfik’in “Gülşen-i Râz” tefrikası, İzmirli İsmail Hakkı’nın Fenn-i Menâhic’i (İst.1329) gibi eserler bulunmaktadır. Aynî’nin daha sonra bu yazıların derlenmesiyle oluşan İntikâd ve Mülâhazalar adlı kitabı ülkemizde bu türün ilk örneği kabul edilebilir. 9275